Procesy reprywatyzacyjne w państwach Europy Środkowo-Wschodniej a ochrona prawa własności w systemie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

Monografia jest poświęcona orzecznictwu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w skargach składanych w związku z procesami reprywatyzacyjnymi prowadzonymi od początku lat 90. XX w. przez państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Od momentu przystąpienia przez kraje byłego bloku wschodniego do międzynarodowych umów chroniących prawa człowieka przedmiotem wielu skarg kierowanych do organów kontrolnych, głównie Trybunału w Strasburgu, były roszczenia wynikające z utraty majątków pod rządami komunistycznymi. Szczególnie w pierwszych latach podlegania przez państwa regionu jurysdykcji międzynarodowych sądów i trybunałów skarżący pokładali w nich nadzieję na odzyskanie całości odebranego mienia, także w sytuacjach, gdy nie przewidywały tego krajowe przepisy restytucyjne. Wielokrotnie roszczenia opierano na zarzucie niezgodności działań władz komunistycznych z obowiązującym prawem bądź też z prawem międzynarodowym. Nadzieję na odzyskanie własności wywodzono też z blankietowych obietnic odszkodowawczych składanych przez władze komunistyczne. W dużej mierze podstawą skarg były też nieprawidłowości związane z przeprowadzanymi postępowaniami reprywatyzacyjnymi. Polska opinia publiczna była zainteresowana orzecznictwem Trybunału także z tego względu, że przez lata obawiano się, iż integracja europejska na poziomie prawnym, także poprzez system Rady Europy, spowoduje możliwość realizacji na szerszą niż dotychczas skalę roszczeń majątkowych niemieckich i żydowskich. Pomimo upływu niemalże 30 lat od upadku rządów komunistycznych w kilku państwach regionu, nie tylko w Polsce, ale także w Rumunii, Bułgarii czy Albanii, problematyka reprywatyzacji jest wciąż aktualna. W odniesieniu do problemów pojawiających się w Polsce Trybunał miał okazję rozstrzygać kwestie dopuszczalności realizacji roszczeń zabużańskich, roszczeń wynikających z nacjonalizacji podstawowych gałęzi przemysłu i lasów, niewykupienia przedwojennych obligacji, objęcia w drodze zasiedzenia nieruchomości pożydowskich czy problematykę roszczeń warszawskich. Przedmiotem monografii jest doktrynalna analiza zobowiązań, które ciążą na podstawie art. 1 Protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na państwach przeprowadzających procesy reprywatyzacyjne. W monografii poddano analizie takie zagadnienia, jak to: czy państwa są zobowiązane do zwrotu zagrabionego pod rządami komunistycznymi mienia, czy zobowiązane są do innych form rekompensaty, jak muszą być ukształtowane i realizowane przepisy reprywatyzacyjne, a wreszcie, jaki standard odszkodowawczy stosuje Europejski Trybunał Praw Człowieka, gdy państwo nie wywiązuje się ze swoich obowiązków międzynarodowych w zakresie ochrony własności. Monografia jest pierwszą publikacją na rynku polskim, która dogłębnie analizuje te zagadnienia.