Ofiary dwóch totalitaryzmów / Inst. Pileckiego

Zamordowanie wiosną 1940 roku przez Sowietów ponad 20 tys. polskich obywateli - oficerów, funkcjonariuszy i urzędników państwowych - przez pół wieku było w Polsce tematem tabu. W ostatnich latach badacze wykonali ogromną pracę nad odkłamywaniem prawdy o Katyniu. Mniej uwagi poświęcano natomiast krewnym ofiar katyńskich.
Tymczasem wrzesień 1939 roku rozpoczął dramat nie tylko jeńców, lecz także ich bliskich. Przeżycie okupacji było wielkim wyzwaniem zwłaszcza dla tych rodzin, w których przed wojną kobiety poświęcały się prowadzeniu domu. Autorka postanowiła przyjrzeć się trudnym losom tych rodzin w latach II wojny światowej: warunkom, w jakich przyszło im żyć, ciężarom okupacyjnej codzienności i represjom, a także obieranym przez nie strategiom przetrwania. Stara się także odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób pokrewieństwo z zamordowanym oficerem lub funkcjonariuszem wpływało na wojenne losy. Ważnym wątkiem książki jest porównanie sytuacji krewnych ofiar katyńskich pod obiema okupacjami - niemiecką i sowiecką.
Historie tych rodzin - rozdzielonych przez wojnę, poddanych prześladowaniom, próbujących przetrwać - są niezwykle poruszające. Autorka postanowiła oddać głos samym bohaterom, dlatego głównym źródłem są tu relacje krewnych ofiar katyńskich. Dzięki podjętym szeroko badaniom udało się jej włączyć do obiegu historycznego także losy tych, których przeżycia dotychczas nie zostały opisane w publikacjach na temat sprawy katyńskiej.
Największym atutem monografii jest wprowadzenie do obiegu naukowego nowych materiałów źródłowych. Autorka przeprowadziła olbrzymią kwerendę archiwalno-biblioteczną, gromadząc relacje, wspomnienia, wywiady z rodzinami i bliskimi ofiar zbrodni katyńskiej. Dotarła do materiałów dotychczas w niewielkim stopniu wykorzystywanych lub wręcz niewykorzystywanych wcale.
- dr Maciej Wyrwa