Kronos 2/2017

ROSYJSKA OTCHŁAŃ 1917 | ERN – PASTERNAK – BŁOK – BIERDIAJEW – EPSZTIEJN Kwartalnik wydawany przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego i Fundację Augusta hrabiego Cieszkowskiego. W latach poprzedzających Wielką Wojnę doszło w Rosji do konfliktu dwóch środowisk filozoficznych. Okcydentaliści związani z pismem „Logos” przekonywali, że dostarczają narzędzi koniecznych do odnowy filozofii narodowej i oczyszczenia jej z religijnych anachronizmów. Zarzucali tradycyjnej myśli rosyjskiej brak naukowości, nieodporność na wpływ doktryny prawosławnej, nieoryginalność, prowincjonalizm. „Pragnąc być filozofami – pisali – powinniśmy przede wszystkim być okcydentalistami. Musimy uznać, że jakkolwiek znaczące i interesujące byłyby poszczególne zjawiska w rosyjskiej filozofii naukowej, filozofia, która w dawnych czasach była grecka, obecnie jest przede wszystkim niemiecka” (przeł. M. Bohun). Władimir Ern, któremu oddajemy głos w „Prezentacjach”, nie chciał przystać na rozwiązanie proponowane przez redakcję „Logosu”. Kryzys kultury europejskiej, z jakim mamy do czynienia (mowa o pierwszej dekadzie XX stulecia), jest kryzysem samego rozumu pojętego jako Verstand , a więc bardziej jako pragmatyczny rozsądek niż jako Logos, którego rzekomo bronią okcydentaliści. Logos pojmowany jako Słowo to Rozum pojednany z naturą i Bogiem. Stanowi on rzeczywiste przezwyciężenie niszczącego w skutkach rozdwojenia na podmiot i przedmiot poznania, charakterystycznego dla epistemologii Kanta. O powrót do tak określonego Rozumu, strzegącego wartości Osoby, warto się strzelać, powiada Ern. Nie stanowienie podmiotowej autonomii moralnej, tylko zestrojenie ludzkiej duszy z duszą wszechświata może przynieść człowiekowi wolność, której on nie odrzuci ani też nie zechce poprawiać w imię wolności innej, prawdziwszej. W ocenie Erna kantowska etyka obowiązku to sposób na zdyscyplinowanie oddziałów wojskowych, nie zaś afirmacja wolności człowieka, być może dobra dla Prusaków, lecz śmiertelnie niebezpieczna dla Rosjan. Między innymi o tym właśnie pisał on w głośnym eseju o charakterystycznym tytule Od Kanta do Kruppa , wskazując na filozoficzne zaplecze militaryzmu niemieckiego, chcącego narzucić światu mechanistyczne ujęcie rzeczywistości oraz swoje rozumienie prawa. [Spis treści] PREZENTACJE Włodzimierz Ern, Krytyka Kantowskiego pojęcia prawdy Włodzimierz Ern, Hryhorij Sawwicz Skoworoda. Życie i nauczanie Tomasz Herbich, Włodzimierza Erna program dla rosyjskiej filozofii. Wprowadzenie do lektury przekładów ESEJE Aleksandr Błok, O przeznaczeniu poety Piotr Nowak, Ktokolwiek i jeden Boris Pasternak, Kim jest człowiek? Boris Pasternak, Chopin Dawid Samojłow, O wierszu Pasternaka Zimowa noc Olga Siedakowa, „Wakat poety”: ku poetologii Pasternaka Michaił Epsztiejn, Poezja jako ekstaza i jako interpretacja: Pasternak i Mandelsztam Nikołaj Bierdiajew, Picasso Daniel Wańczyk, Nikołaj Bierdiajew, Picasso i zmierzch Zachodu Anastasija Gaczewa, Fiodor Dostojewski i Nikołaj Fiodorow w zwierciadle dialogu rosyjskiej filozofii i literatury Natalia Rostowa, Rosyjska literatura jako rosyjska filozofia poza granicami filozofii Igor Jewłampijew, Idea nieklasycznej metafizyki w rosyjskiej filozofii początku XX wieku (Siemion Frank, Nikołaj Bierdiajew, Lew Karsawin) Fiodor Girenok, Charms: z punktu widzenia archeoawangardy Władimir Warawa, Literaturocentryzm jako rosyjski message filozoficzny. O twórczości Andrieja Płatonowa Kamil M. Wielecki, Ekonomie życia codziennego, czyli Arystoteles w Krasnojarsku ARCHIWUM FILOZOFII POLSKIEJ Andrzej Wawrzynowicz, Problem mesjanizmu słowiańskiego w myśli Mariana Zdziechowskiego Marian Zdziechowski, U opoki mesjanizmu ANTYKWARIAT Anna Dziedzic, Marian Zdziechowski a katolicyzm Stanisława Brzozowskiego RECENZJE I POLEMIKI „Do polityki ciągnie mnie jak wilka do lasu, jak muchy do szamba”. O książce Piotra Nowaka rozmawiają z autorem Ivan Dimitrijević, Jan Rokita i Zbigniew Stawrowski David Herbert Lawrence, Odosobnione Rozanowa Marek Blaszke, Rzecz o porządnym nierządzie, czyli rozprawa Bernarda Mandeville’a o porubstwie Bronisław Świderski, List otwarty do Dyrektora Muzeum Polin w sprawie programu Obcy w domu. Wokół Marca ’68