Kafka a Kabała. Pierwiastek żydowski w dziele i myśleniu Franza Kafki

Książka ta dla dzieła i myśli Franza Kafki kreśli nową perspektywę. Pojawiają się w niej zaskakujące odpowiedzi na pytanie: czy Kafka był autorem religijnym? Jeden z najlepszych znawców wschodnioeuropejskiego żydostwa dowodzi, że „Proces” zakorzeniony jest głęboko w myśleniu kabalistycznym. To, co u Gershoma Scholema było jedynie genialnym przypuszczeniem Grözinger potwierdza, analizując dzieło praskiego pisarza w kontekście wschodnioeuropejskiej mistyki kabalistycznej, która – jeszcze za czasów Kafki – w codziennym obyczaju i obrządku zajmowała poczesne miejsce wśród Żydów aszkenazyjskich. „Pisarz wykazuje powinowactwo z niektórymi nurtami tradycji kabalistycznej, często zasadniczo odmiennymi a nawet sprzecznymi. Chociaż nie był w stanie samodzielnie studiować niezmiernie nieraz trudnych, klasycznych tekstów kabały, napisanych w języku hebrajskim i aramejskim, musiał jednak znać niektóre jej popularne wzorce – tym bardziej, jeśli miały one znaczenie dla powszechnego nauczania gminy. Wysublimowane – mistyczne, teozoficzne, historiozoficzne i antropozoficzne – nauki kabały popularyzowane były istotnie w niezliczonych pismach moralistycznych i zbiorach kazań, które studiowali prości Żydzi, a przede wszystkim kaznodzieje w synagogach i adepci jesziw, przygotowując nauki dla wiernych. Owe pisma moralistyczne i literatura ludowa ukształtowały świadomość żydowską w Europie Środkowej i Wschodniej; każdy, kto obracał się w tym środowisku, mógł za ich pośrednictwem dotrzeć do specyficznie żydowskiej wiedzy i odczuwania. Dlatego nic dziwnego, że taka właśnie literatura popularna zawiera materiał porównawczy dla wielu motywów obecnych w tekstach Kafki”. Scholem powtarzał, że aby dziś zrozumieć kabałę, trzeba przeczytać pisma Kafki, a zwłaszcza „Proces”. Książka Grözingera wypełnia tę intuicję konkretną treścią, pokazując, jakie mogły być źródła i religijny sens najważniejszych literackich pomysłów Kafki. Józef K. i geometra z kafkowskiego „Zamku” zostają tu ukazani inaczej, niż uczyły nas szkolne interpretacje. W ujęciu Grözingera są ludźmi mocującymi się z teurgią, ich klęska zaś zostaje przedstawiona jako przegrana amhoreca, „człowieka ze wsi”, prostaka niewystarczająco biegłego w Torze. Zamiast „Kafkowskiego nihilizmu” otrzymujemy przejmujący obraz życia chybionego, zmarnowanego przez zaniechanie – brak mądrości, przenikliwości, niewystarczające staranie. W świetle zastosowanych tu kategorii przegrana obu bohaterów wynika z ich metafizycznej nieadekwatności, z niedouczenia i przeuczenia jednocześnie, przekładającego się na nieskuteczność modlitw, które „nie mogąc się wznieść, zawisają gdzieś na niższych szczeblach hierarchii ontologicznej, lub grzęzną w specjalnie dla nich przewidzianej niebiańskiej rupieciarni”. Joanna Tokarska – Bakir, „Książki w Tygodniku” [w:] „Tygodnik Powszechny” nr 26 / 2006