Dziennik 1915-1917

Wydane nakładem wydawnictwa SEW UW Dzienniki Władysłwa Wielhorskiego, wieloletniego dyrektora Instytutu Wileńskiego, wyjątkowo zasłużonej postaci historycznej, działacza mniejszości, polityka i publicysty. Władysław Wielhorski... Nie ma jednego rzeczownika, którym można byłoby przedstawić tę błyskotliwą postać – teoretyk i praktyk rolnictwa, działacz mniejszości polskiej na Kowieńszczyźnie, publicysta, badacz stosunków narodowościowych, polityk, wreszcie administrator bardzo ważnej placówki naukowej. W tym kontekście jako odnalezienie niezwykłego „diamentu” należy oceniać „wypłynięcie” w Litewskiej Bibliotece Narodowej w Wilnie nieznanego dotąd dziennika Wielhorskiego, opisującego lata okupacji niemieckiej na Litwie. Dokument jest cenny nie tylko z powodu postaci autora, ale również przybliża nam szczególnie zapomniany obszar, jakim jest dawna gubernia kowieńska, a potem międzywojenna Republika Litewska, w kontekście życia i działalności ludności polskiej. (Doc. dr Andrzej Pukszto; Uniwersytet Witolda Wielkiego, Kowno) Zachowanych polskich źródeł dla terytorium Ziem Północno-Wschodnich d. Rzeczypospolitej w latach Wielkiej Wojny mamy niewiele. Jest to skutek nie tylko wojen, ale i polityki prowadzonej przez naszych sąsiadów. Tym cenniejsza jest inicjatywa wydania odnalezionego w Wilnie Dziennika Władysława Wielhorskiego. Wydanie tego tekstu drukiem jest wielką pomocą dla badaczy i ogromną atrakcją dla czytelników. (Dr hab., prof. IH PAN Joanna Gierowska-Kałłaur; Studium Europy Wschodniej, Uniwersytet Warszawski) Wydane ostatnio drukiem dwutomowe dzienniki Szklennika, tom wspomnień Zahorskiego, dzienniki czasów wojny Michała Brensztejna… – jak wiele jeszcze cennych źródeł historycznych znajduje się w rękopiśmiennych zbiorach polskich i zagranicznych. Dziennik 1915-1917 W. Wielhorskiego to także „odkrycie”. Po przetłumaczeniu na język litewski ukazało się drukiem w 2019 roku. Opublikowanie wersji oryginalnej, po polsku, jest godne pochwały z wielu powodów, wśród których należy wymienić przede wszystkim nakreślony tam, z niewątpliwym talentem pisarskim, unikalny w naszej XX-wiecznej memuarystyce kresowej, obraz życia polskiego dworu wśród litewskiej wsi, w trudnych latach okupacji niemieckiej 1915-1917. (Prof. dr hab. Roman Jurkowski; Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn) Z punktu widzenia badań historycznych źródło to niewątpliwie przyda się do interpretacji różnych zagadnień historii lokalnej, badania i poznania życia codziennego, badania relacji między tradycyjną elitą litewską – szlacheckimi właścicielami a modernizującym się społeczeństwem, i niewątpliwie, pozwoli na głębszą niż dotychczas znajomość biografii autora Dziennika – Władysława Wielhorskiego. (Dr Rimantas Miknys; Instytut Historii Litwy, Wilno) Władysław Wielhorski (1885–1967, ur. w Złobyczach na Wołyniu) – absolwent Studium Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przed I Wojną Światową osiedlił się w Wilnie, następnie w majątku żony na Żmudzi. Aktywny działacz polski w Republice Litewskiej, z której został wydalony w 1924 roku. W latach 1931-1939 dyrektor Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie oraz jego Szkoły Nauk Politycznych. W latach 1935-1938 poseł na Sejm RP. W roku 1940 aresztowany, następnie wywieziony w głąb ZSRR, po zwolnieniu z łagru pracował w Ambasadzie RP w Kujbyszewie. W 1942 roku został ewakuowany do Londynu, gdzie żył i pracował do śmierci w 1967 roku. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.